Έχοντας αφιερώσει τουλάχιστον τα τελευταία 6 χρόνια της ζωής μου στην επιστήμη και την έρευνα κι έχοντας φτάσει αισίως στο επίπεδο του διδακτορικού, οφείλω να πω ότι η φετινή θεματολογία της έκθεσης πραγματικά με προβληματίζει. Αρχικά, αναρωτιέμαι κατά πόσο μπορεί ο μέσος μαθητής - χωρίς πρότερη γνώση του ερευνητικού τομέα και των μεθόδων, αξιών αλλά και προβλημάτων που τον διέπουν - να εξετάσει ένα τόσο σοβαρό και λεπτό ζήτημα, όσο είναι τα ηθικά εφόδια του επιστήμονα που θα τον βοηθήσουν να επιτύχει τον στόχο του. Χωρίς να θέλω να προσβάλω τους μαθητές κι αναφερόμενη εξίσου στον εαυτό μου την εποχή που ήμουν μαθήτρια, δυστυχώς η έννοια της επιστήμης που διδασκόμαστε στο σχολείο απέχει παρασάγγης από την ερευνητική πραγματικότητα. Εννοώντας ότι τα πράγματα δεν είναι ούτε τόσο ιδανικά ούτε τόσο απλά και, κυρίως, δεν είναι μαύρο ή άσπρο.
Έπειτα, θεωρώ πολύ ανησυχητικό το γεγονός ότι το κείμενο προοδευτικά εστιάζει στην ανθρωποκεντρική αναγκαιότητα της επιστήμης αποκλείοντας, κατ' αυτόν τον τρόπο, την ουσία ύπαρξης της επιστημονικής έρευνας, η οποία αναφέρεται ορθώς στην αρχή του κειμένου αλλά στην πορεία αναιρείται: την αναζήτηση της γνώσης. Πίσω από κάθε ερευνητικό πρότζεκτ, ασχέτως με την κατάληξη ή/και χρησιμοποίησή του στην πορεία, υπήρξε τουλάχιστον ένας άνθρωπος που αναρωτήθηκε "γιατί;". Ο άνθρωπος δεν είναι σίγουρα η μόνη μορφή ζωής πάνω στον πλανήτη Γη και πιθανότατα ούτε και στο ευρύτερο σύμπαν. Η επιστημονική έρευνα εστιάζει κατά ένα μεγάλο ποσοστό στον άνθρωπο, αλλά όχι ολοκληρωτικά - κι ούτε θα έπρεπε να συμβαίνει αυτό. Είναι παγκοσμίως γνωστό ότι οι επιχορηγήσεις για τη διεξαγωγή της έρευνας δίνονται - κατά κύριο λόγο - με απώτερο σκοπό τη βελτίωση της ανθρώπινης ζωής. Παρόλα αυτά, υπάρχουν άλλα, εξίσου σοβαρά θέματα, τα οποία χρήζουν επιστημονικής μελέτης και δεν θα έπρεπε να θεωρούνται υποδεέστερα της ανθρωποκεντρικής έρευνας - επί παραδείγματι, η μελέτη και διατήρηση του περιβάλλοντος, η μελέτη του διαστήματος, η εξέλιξη των ειδών, η αποσαφήνιση των μηχανισμών που διέπουν τη ζωή κ.α.
Έπειτα, τελικά το θέμα δεν είναι να ορίσει κανείς τι είναι ηθικά σωστό και τι λάθος, αλλά για ποιον είναι ηθικά σωστό ή λάθος. Η έρευνα που είναι ηθικά σωστή για τον άνθρωπο μπορεί να αποβεί ανήθικη για άλλους ζωντανούς οργανισμούς και τούμπαλιν. Ποιος μπορεί να θέσει με βεβαιότητα τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία κάποιο έμβιο ον έχει ανώτερη ηθική προτεραιότητα; Πως ορίζεται η ηθική όταν θέτεις πάγια τις ανθρώπινες ανάγκες πάνω από την ευρύτερη ευημερία και προστασία του κόσμου που σε φιλοξενεί; Η γνώση πηγάζει μέσα από τις δοκιμές, τις αποτυχίες και τα λάθη. Κάποιος που σέβομαι πολύ μου είπε κάποτε ότι λάθος δεν έκανε ποτέ, αυτός που δεν έκανε ποτέ τίποτα. Δεν είναι λάθος ο τομέας της επιστήμης που κάποιος ερευνά ούτε είναι λάθος η γνώση που προκύπτει μέσα από την έρευνα. Η γνώση είναι ουδέτερη και τα δεδομένα πίσω από τη γνώση υπάρχουν προτού ανακαλυφθούν και θα υπάρχουν ακόμα κι αν δεν ανακαλυφθούν ποτέ. Η διαχείριση της γνώσης μπορεί να είναι είτε ωφέλιμη είτε καταστροφική κι αυτό εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από τον εκάστοτε διαχειριστή. Δεν παύει, όμως, να ισχύει το γεγονός πως κάτι που είναι ωφέλιμο για μας δεν είναι απαραίτητα ωφέλιμο για τη ζωή στο σύνολό της.
Ως επιστήμονας, έχεις καθήκον πρώτα και πάνω απ' όλα να θυμάσαι γιατί έγινες επιστήμονας κι αυτό δεν ήταν ούτε για να πάρεις το Νόμπελ ούτε γιατί πίστεψες ότι εσύ θα σώσεις τον πλανήτη. Έγινες επιστήμονας γιατί κάποτε συνειδητοποίησες ότι δεν ξέρεις τίποτα, ότι έχεις απορίες κι ότι έχεις ανάγκη για απαντήσεις. Εκεί ξεκινούν όλα. Η έρευνα δεν οφείλει να είναι ανθρωποκεντρική, γιατί ο κόσμος δεν είναι ανθρωποκεντρικός. Η ανθρωποκεντρική θεώρηση είναι προϊόν της ανθρώπινης αντίληψης κι όχι απόρροια της ευρύτερης ύπαρξης της ζωής και της φύσης. Ως σκεπτόμενο ον ο άνθρωπος, και ιδιαίτερα ο επιστήμονας, οφείλει να ερευνά τον κόσμο ολιστικά και όχι μονομερώς.
Συνεπώς, πώς ορίζεται η ηθική αξιοποίηση της επιστήμης; Έχω βρεθεί πολλάκις σε συζητήσεις περί ηθικής στον ερευνητικό τομέα και το μόνο που μπορώ να πω με βεβαιότητα, είναι πως εγώ ακόμα δεν μπορώ να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση, χωρίς να φέρω αντίρρηση στον εαυτό μου. Και δεν είμαι σίγουρη αν θα μπορέσω να απαντήσω ποτέ με βεβαιότητα. Όσο περισσότερα μαθαίνω για τον κόσμο και τη ζωή, τόσο λιγότερο σίγουρη νιώθω.
 |
| "We Have No Idea: a guide to the unknown universe", by Daniel Whiteson and Jorge Cham. |
